De laatste tijd wordt er weer veel gesproken over toestemming voor gegevensuitwisseling. Onder meer omdat het moeilijk blijkt om gespecificeerde toestemming voor uitwisseling in de praktijk werkend te krijgen. In de gesprekken worden twee redenen voor toestemming vaak door elkaar gehaald. De toestemming die de WGBO vereist als er geen andere grondslag is voor uitwisseling van gegevens en de toestemming die sommige infrastructuren daar aanvullend op vereisen. Tijd voor verduidelijking dus.

Toestemming in het zorgproces

Waar wel en niet expliciete toestemming van de patiënt voor nodig is wordt geregeld in de WGBO, de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst. Die wet regelt bijvoorbeeld dat zorgprofessionals in allerlei gevallen informatie mogen uitwisselen zonder expliciete toestemming. Veronderstelde toestemming heet dat. Bijvoorbeeld mag dat als iemand verwezen wordt naar een andere zorgverlener, als iemand bij de behandeling betrokken is of voor consultatie. In heel veel gevallen hoeft in de zorg dus niet telkens om expliciete toestemming gevraagd te worden. Pas als er niet een dergelijke grondslag is, vereist de WGBO uitdrukkelijke toestemming.

Dat is bijvoorbeeld het geval als een zorgprofessional informatie nodig heeft uit het verleden, uit een andere behandeling. Ook dat gebeurt best vaak. Als bijvoorbeeld radiologische beelden uit het verleden kunnen helpen een diagnose te stellen. In dat geval is wel toestemming nodig. Omdat de zendende radioloog zijn beroepsgeheim doorbreekt zonder andere grondslag dan toestemming. Het voor een huidige behandeling delen van oude gegevens kan namelijk volgens de WGBO niet met een andere grondslag dan toestemming van de patiënt zelf. Dat is in sommige andere Europese landen niet zo. Vandaar dat er in Europa verschillen bestaan (je zou kunnen denken dat het de AVG is die dit bepaalt en er dus in Europa geen verschil zou moeten bestaan. Omdat het de WGBO is bestaan die verschillen wel).

Het beschikbaar hebben van gegevens bij spoed is zo’n situatie waarin gegevens al vooraf beschikbaar moeten zijn zonder dat ze op dat moment bij een specifieke behandelaar nodig zijn. Ook dit kan volgens de WGBO alleen met toestemming, omdat de artsen die die informatie raadpleegbaar maken zonder dat er op dat moment al sprake is van een spoedsituatie hun beroepsgeheim doorbreken.

Toestemming vanwege de infrastructuur

Het lastige is dat er niet alleen toestemming is in de behandeling. Er bestaan ook infrastructuren die zo werken dat er aanvullende toestemming nodig is. Die infrastructuren werken namelijk zo, dat er informatie raadpleegbaar is voordat duidelijk is wie die ophaalt in het kader van behandeling. De artsen die dergelijke informatie beschikbaar stellen, doorbreken hun beroepsgeheim zonder andere (WGBO) grondslag dan toestemming van de patiënt. Dergelijke infrastructuren werken met een inhoudsopgave waarin staat welke zorgaanbieder iets van iemand weet. Als een dergelijke inhoudsopgave of “index” raadpleegbaar is voor iedereen, dan is er al sprake van doorbreken van beroepsgeheim. Want ook het hebben van gegevens over mij bij een verslavingskliniek, bijvoorbeeld, is een medisch gegeven.

Niet die inhoudsopgave is bepalend overigens voor het doorbreken van beroepsgeheim, maar of deze leesbaar is zonder dat er sprake is van een behandelrelatie of toestemming van de patiënt. Daarvoor worden soms de woorden “push” (uitwisseling in de behandelrelatie zelf) of “pull” (uitwisseling van vooraf raadpleegbaar gemaakte gegevens) gebruik. Ik gebruik die woorden bij voorkeur niet. Want soms is het technisch ophalen van gegevens (“pull” zou je denken) eigenlijk “push”. Namelijk als alleen de betrokken behandelaar bij de inhoudsopgave kan en mijn gegevens kan ophalen. Die woorden compliceren dus alleen maar.

Sommige infrastructuren werken met raadpleegbaarheid en kennen geen beperking in wie de inhoudsopgave kan raadplegen. Verwarrend is dat die in de Wet aanvullende bepalingen verwerking persoonsgegevens in zorg worden betiteld als "uitwisselingssystemen". Alsof dat geldt voor alle gegevensuitwisseling in de zorg, maar dat is dus niet zo. Alleen voor dergelijke vormen van uitwisseling is gespecificeerde toestemming ontstaan, door een motie die in de Tweede Kamer is ingediend. De gedachte was dat mensen vooraf zouden kunnen aangeven wie welke informatie met wie mocht delen. Dat geldt dus, nogmaals, alleen voor een bepaald soort infrastructuur en niet voor alle gegevensuitwisseling in de zorg. Gespecificeerde toestemming blijkt moeilijk werkbaar. Hoe het wel moet, daar wordt nu door velen over nagedacht.

Wettelijke verplichting

Extra complicerend daarbij is dat elektronische gegevensuitwisseling stapsgewijs wettelijk gaat worden verplicht. En dat kan alleen als de infrastructuur geen aanvullende toestemming vereist. Want een dergelijke toestemming mag, vanwege de AVG, niet worden afgedwongen. Als we echt alle recepten per fax en beelden per DVD die in een behandelrelatie worden uitgewisseld willen vervangen door elektronische gegevensuitwisseling, dan kan dat alleen als de infrastructuur geen aanvullende toestemming vereist.

Ophalen uit vorige behandelrelaties

Daarmee is er nog geen oplossing voor het ophalen uit vorige behandelrelaties (waaronder ook voor spoed). Zoals voor het krijgen van relevant beeldmateriaal uit het verleden, of het maken van een medicatie-overzicht van alle door wie dan ook voorgeschreven medicatie. Dat mag, op dit moment, van de WGBO alleen met toestemming van de patiënt. Dat is in andere landen niet altijd zo. Daar mogen dokters betrokken bij een behandeling gegevens uitwisselen met dokters uit vorige behandelrelaties zonder uitdrukkelijke toestemming van de patiënt. Vaak gaat dat vertrouwen in dokters gelijk op met goed inzicht bij mensen wie wat over hen heeft uitgewisseld. Want vertrouwen is goed, maar daar hoort ook controle bij. Hoe het uitwisselen van gegevens uit vorige behandelrelaties op te lossen, ook daar wordt nu over nagedacht. Gespecificeerde toestemming is moeilijk werkbaar, zo is gebleken. Daarom wordt nu onderzocht of er gebruiksvriendelijke, juridisch houdbare manieren zijn om betrokken zorgverleners toestemming te verlenen in de context van de actuele behandelrelatie.

Alle voorstellen welkom

De komende tijd is ieders denkkracht nodig om te komen tot gegevensuitwisseling die patiënten, dokters en andere professionals echt helpt, die niet leidt tot administratieve lasten en die past bij de eisen die de WGBO stelt. Iedereen die mee wil denken is welkom! Wie schrijft de eerste blog over hoe het wel kan?