In een kast in mijn huis staat een dierbare herinnering aan mijn vader. Een minikastje van pitriet, gemaakt tijdens zijn verblijf in sanatorium Berg en Bosch. Hij verbleef daar vanwege TBC. Ver van huis want, zei hij, TBC was een straf van god en daar pasten schaamte en afstand bij. Terwijl Robert Koch al in 1882 had ontdekt dat TBC wordt veroorzaakt door een bacterie en niet door een boze god.

Maar wat een bacterie is, hoe besmetting werkt: dat was niet bij iedereen bekend. Laat staan dat het echt werd begrepen. Bij het zoeken naar oorzaak en gevolg in barre tijden is “straf van god” een rustgevend houvast. Vertrouwen in experts en wetenschap was er ook toen blijkbaar niet genoeg bij dit grote katholieke gezin in het oosten van het land.

Het nieuwe coronavirus waart rond. We weten nu ook veel meer dan 70 jaar geleden. We weten wat RNA is, wat precies de opbouw is van een virus, hoe een virus zich repliceert. We kunnen volgen wat er gebeurt na infectie. En we leren heel snel en passen nieuwe inzichten direct toe in de zorgpraktijk.

Maar in zekere zin is de situatie niet anders dan ten tijde van de opname van mijn vader. Hoewel “we” steeds meer weten en begrijpen, zijn er ook nu maar weinig mensen die het echt allemaal snappen. Die wetenschappers zijn ook nog eens publieker geworden en hun voortschrijdende inzicht en onderlinge debatten bereiken iedereen. Met soms zorgwekkende digitale aanvallen tot gevolg,

Misschien is het zelfs wel ingewikkelder om op kennis te vertrouwen. Omdat onderling debat zo publiek is, en omdat het zo makkelijk is om alternatieve houvast gevende verhalen over het voetlicht te krijgen. Verhalen over vaccins die bedoeld zijn om witte mannen onvruchtbaar te maken (ja, dit kwam echt voorbij) of over de relatie tussen het aantal 5G-zendmasten en de hoeveelheid coronagevallen. Over dat laatste: ja, er is een correlatie tussen zendmasten en corona. Maar het een veroorzaakt niet het ander. Correlatie is namelijk niet hetzelfde als causaliteit, zoals Ionica Smeets mooi kan uitleggen . Een correlatie is er bijvoorbeeld ook tussen het aantal supermarkten en corona. Maar waarschijnlijker is dat de onderliggende echte oorzaak, de derde factor, zit in hoeveel mensen op een plek samenwonen en samen komen. Want daar houden virussen van, van mensen die dicht bij elkaar komen en elkaar besmetten.

Ik heb niet direct een antwoord op de verspreiding van bijzonder theorieën. Ik heb wel een eigen houvast. Nadat TBC langzamerhand in Nederland minder vaak voorkwam, naarmate de kennis en mogelijkheden van behandeling groeiden, verdween ook de behoefte aan een magisch houvast. Ik hou mij vast aan het vertrouwen dat dit ook voor corona zal gelden. Ik hou mij vast aan het vertrouwen dat een houvast steeds minder nodig zal zijn.