Deze week heeft de Tweede Kamer, onder meer gesteund door Volt Nederland, Fractie Den Haan, PvdA, ChristenUnie, VVD en Pieter Omtzigt een motie aangenomen waarin staat dat de QR-code van positief geteste mensen moet worden geblokkeerd. Die QR-code kan een papieren bewijs zijn, maar ook een bewijs in de app.

Deze blog is geschreven naar aanleiding van deze aangenomen motie. Achter de op zich logische vraag schuilt namelijk een wereld aan dilemma's.

Op LinkedIn plaatste ik twee berichten en vroeg om mee te denken over oplossingen die rekening houden met onder meer privacy en informatieveiligheid. Een bericht over het blokkeren van papieren QR-codes na een positieve test en over het blokkeren van codes in de app zelf. In deze blog zijn beide onderwerpen samengevoegd. Reageren kan op LinkedIn.

Blokkeren van papieren codes

Bij het blokkeren van QR-codes denken veel mensen vooral aan CoronaCheck, de app. Maar meer dan 600.000 mensen hebben al per post hun bewijzen aangevraagd en veel andere mensen hebben een bewijs op papier van bijvoorbeeld hun huisarts gekregen. Daaronder zijn veel ouderen, mensen die minder digivaardig zijn en geholpen zijn door artsen en bibliotheken en mensen zonder burgerservicenummer. Los van alle andere aspecten van het blokkeren na positieve test (ook in de app) levert het blokkeren van papieren codes extra vraagstukken op.

Omdat een coronatoegangsbewijs bewust niet een-op-een aan een persoon is te koppelen, kan zo'n bewijs alleen worden geblokkeerd door ze nu eerst allemaal ongeldig te maken. Mensen moeten dan een nieuw bewijs aanvragen. Nieuwe bewijzen op papier zouden een persoonlijke code moeten hebben om ze bij het scannen aan de deur vanwege een recente positieve test te kunnen blokkeren (met alle risico's vandien).

Om na een positieve test te kunnen blokkeren bij het scannen zou er een publiek toegankelijke zwarte lijst van (codes van) positief geteste mensen moeten komen. Een lijst die voor iedereen beschikbaar is. Door het bestaan van zo'n zwarte lijst kan moedwillig de data van positieve testen verzameld worden en altijd bekend blijven dat iemand positief getest is geweest. Een dergelijke lijst kan ook gelekt worden. Zoals de lijst waar de Belgische Gegevensbeschermingsautoriteit nu onderzoek naar doet.

Maar wellicht overzie ik iets en heeft iemand een goede oplossing die wel meer privacy biedt en die het niet nodig maakt om alle uitgegeven papieren bewijzen te blokkeren?

Blokkeren van codes in de app

In de CoronaCheck-app worden QR-codes elke paar minuten gewijzigd. Daardoor ben je bijvoorbeeld niet te volgen voor scanners. Ook bevatten de binnenlandse coronatoegangsbewijzen niets dat tot jou herleidbaar is. Deze privacybeschermende maatregelen zijn ook wettelijk geborgd.

Natuurlijk kun je het vraagstuk van blokkeren op dezelfde manier oplossen als bij papieren bewijzen (met alle dilemma's van dien, zoals beschreven in de vorige post). Dan zou je alle huidige codes moeten intrekken, opnieuw moeten laten aanmaken en dan wel statisch maken. Maar dan geef je wel veel privacymaatregelen op. Stel je voor dat je het slimmer wilt doen, kan dat? Kun je CoronaCheck als het ware maken tot iets dat voorkomt dat je uit isolatie de kroeg in gaat en blijven voldoen aan eisen van toegankelijkheid, veiligheid en privacy? En moet je dat wel willen? Ik doe hierbij een beroep op jullie denkkracht.

De app is zo ontworpen dat er geen stiekem contact is met een database. De app weet ook niet wie jij bent. Je haalt zelf je vaccinatiegegevens of GGD-testgegevens op. Dat doe je met DigiD (alle communicatie is dus gebaseerd op pull, niet op push). Voor mensen zonder DigiD of burgerservicenummer zijn er papieren bewijzen, die kunnen worden ingeladen in de app.

Het toevoegen van een positieve test aan de app kan dus ook alleen uit eigen beweging. De app kan zo worden aangepast dat gebruikers, zeg een of twee keer per dag, verplicht worden om in te loggen met DigiD bij de GGD om te beoordelen of er een recente positieve test is. Als die gevonden wordt, dan kan de QR-code worden geblokkeerd.

Er zijn wel wat nadelen. Stel dat 10 miljoen mensen dat 2 keer per dag doen en iedereen ook 8 uur slaapt, dan zijn er tenminste 300 inlogpogingen per seconde. Dat is meer dan alle systemen aankunnen, dus er zijn mensen die hun code verliezen omdat ze geen contact krijgen. Maximaal 2,6 miljoen mensen per dag kunnen 1 keer inloggen. Daarmee verliezen de overige miljoenen mensen hun QR-code. De wel geslaagde inlogpogingen kosten alleen al aan DigiD-tikken meer dan 150.000 euro per dag. Je zou natuurlijk QR-codes kunnen laten vervallen en mensen vragen ze weer te activeren als ze op pad gaan. Maar dat levert veel pogingen op hetzelfde moment op (de avonden in het weekend bijvoorbeeld), leidt niet tot een prettige gebruikerservaring en waarschijnlijk tot meer gedoe bij de controle (als mensen de code niet hebben geactiveerd door nogmaals in te loggen met DigiD bij de GGD).

Een ander nadeel is dat alle mensen zonder DigiD of zonder burgerservicenummer na een dag hun QR-code in de app kwijt zijn. De oplossing is immers alleen geschikt voor mensen met DigiD dus zij kunnen geen bewijs ophalen van het niet hebben van een positieve test. Je sluit dus veel mensen uit.

Best wel wat consequenties dus. Maar misschien zie ik veel logischere oplossingen over het hoofd?

Tot slot

De Tweede Kamer heeft recent een Commissie Digitale Zaken ingesteld. Deze commissie omschrijft de aanleiding als volgt:

Digitalisering verandert onze samenleving radicaal. Nieuwe technologieën als kunstmatige intelligentie, algoritmen, Big Data, robotica, quantumcomputers, Internet of Things en de cloud hebben grote gevolgen, zeker in samenhang met elkaar. Deze ontwikkelingen gaan snel en hebben invloed op onder meer de werkgelegenheid, onze veiligheid, de democratie, onze privacy, de verhouding tussen burgers onderling, en tussen burgers en de overheid.

Het begrijpelijke verzoek dat een QR-code moet kunnen worden kunnen ingetrokken na een positieve test lijkt vooralsnog niet makkelijk realiseerbaar zonder concessies te doen aan waarden als privacy en laat zien hoe actueel de analyse van de commissie Digitale Zaken van de Tweede Kamer is.